botter apartmanı ne demek?

Botter Apartmanı, İstanbul'un Rumeli yakasında, Beyoğlu ilçesi Asmalımescit Mahallesinde bulunan tarihî bir apartmandır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından cephesi restore edilen bina Casa Botter adıyla Sanat ve Tasarım Merkezi olarak 2022’de yeniden açıldı.

İstiklal Caddesi üzerinde 235 numarada yer alır. Bugünkü İsveç Konsolosluğu binasının yanında 1900'lerde inşa edilmiştir. Padişah II. Abdülhamid tarafından sarayın resmi terzisi ve modacısı olan Hollanda uyruklu Jean Botter için yaptırılan bina, dönemin ünlü mimarı Raimondo D'Aronco'un eseridir. Örnekleri daha çok Avrupa'da görülen aynı binada hem iş yeri hem de konut bulunması uygulamasının gerçekleştirildiği İstanbul'daki ilk yapıdır.¹

Cephesi bitki motifli bordürler, çiçeklerle bezenmiş insan başı figürleri ile süslü Botter Apartmanı, İstanbul'da inşa edilmiş Art Nouveau tarzı ilk bina olması nedeniyle mimarlık tarihi açısından önemlidir.²³ Türkiye'de inşasında çelik konstrüksiyon kullanılan ilk apartman ve Pera Palas Oteli'nden sonra asansörü olan ikinci yapıdır.⁴ Botter Apartmanının giriş katı, "Botter Moda Evi" adıyla Türkiye'nin ilk modaevi olarak kullanılmıştır. Birinci derecede korunması gereken kültür varlığı olarak tescillidir.⁵ Günümüzde kullanılmamaktadır.

Geçmişi ve mimari özellikleri

Bodrum katı ile birlikte toplam yedi katlı yapı, devrin saray mimarı Raimondo D'Aronco'nun eseridir. Adını, II. Abdülhamit devrinde sarayın resmî terzisi olan Hollanda'dan İstanbul'a göç etmiş modacı Jean Botter’den alır. Terzisi Botter'in modern ile klasik çizgileri harmanladığı tasarımlarını çok beğenen Sultan,⁶ terzisine verdiği değeri göstermek için bir moda evi yaptırmak üzere D'aronco'yu görevlendirmiştir. Mimar, meslekî çalışmalarını Avrupa'daki gibi kurumsallaşmış şekilde, bir moda evinden sürdürmeye karar veren Jean Botter için bu apartmanı hem moda evi hem de aile üyelerinin hayatlarını geçirebilecekleri bir yapı olarak inşa etmiştir.⁷ Dar ve uzun bir arsa üzerine inşa edildiğin için bina bitişik nizam olarak uzun ve yamuk tutulmuş bir dikdörtgen biçiminde inşa edilmiştir. Bodrum katı depo, yüksek tavanlı giriş katı mağaza olarak düzenlenmiş, birinci katı atölye ve depo, ikinci-üçüncü kat ile çekme katı konut olarak tasarlanmıştır.⁸ Apartman giriş kapısı ve mağaza kısmını süsleyen uzun dallar ve dalların üzerinde yer alan güller ilgi çekicidir. Mimarın en ince ayrıntılarına kadar düşündüğü bu yapıya ait projeler İtalya'daki Udine Kent Müzsesi'ndedir.⁹ Bina inşa edildikten sonra kısa zamanda, Pera'nın en popüler yapılarından birisi ve yakınında bulunan Lebon ve Markiz pastaneleri ile birlikte bir çekim merkezi oldu. İstanbul'un zenginlerine Avrupa modası burada düzenlenen defilelerle tanıtılmaktaydı. Mağaza katında bir çift merdivenle çıkılan ve defile için kullanılan bir asma kat, 1960'ta apartmanın banka şubesine dönüşmesi sırasında kaldırıldığı için günümüze gelememiştir.

Birinci katın ön yüzü büyük bir salon, arka tarafı yardımcı terzilerin odalarına; üst katlar ise Botter ailesinin fertlerine ayrılmıştır.¹⁰ Birinci kattaki balkon, üzerinde lamba görevi de gören, çiçeği andırır motiflerle süslü, dört adet dikme ile cepheye taşıtılmış ve alttan iki adet demir füruşla desteklenmiştir. Çiçeksi motifleri olan balkon korkuluğu, taşıyıcı dikmeler, füruşlar ve lambalar mimarın kendisine ait özgün tasarımlarıdır.¹¹

Paris’e gezmeye giden genç oğullarının hastalanarak ölmesiyle büyük bir acı yaşayan Botter Ailesi,¹² Paris'e göç etmiş ve binayı II. Abdülhamid zamanında Donanma Nazırlığı yapmış Kaptan-ı derya Osman Paşa'nın oğlu Mahmut Nedim Efendi'ye satmıştır.¹³ Nedim Bey 1939'da genç yaşta hayatını kaybedince eşi Zeynep (Ovayar) Hanım, alt katları çeşitli ticari kuruluşlar tarafından ofis olarak kullanılmak üzere kiraladı. Bu dönemde şair Ferit Edgü, kurduğu reklam ajansı için binanın üçüncü katını kiralayıp restore ettirmiş, ajansın taşınmasından sonra da konut olarak kullanmıştır.¹⁴

Zeynep Hanım'ın ölümünden sonra sahipsiz kalan yapıya Hazine el koydu.¹⁵ İkinci dereceden mirasçılar hak iddia etmesi üzerine başlayan ve yıllar süren hukuk süreci sonucu bina bakımsız kaldı. 2007'de Zeynep Ovyar’ın yeğenleri Botter Apartmanı’nı Hazine’den devraldılar.¹⁶¹⁷

Cephe süslemesi

Binanın batı cephesi hariç, tüm cepheleri sağır tutulmuştur. Batı cephe ise, süsleme özellikleri bakımından 19. yüzyıl Art Nouveau üslubunun en güzel örnekleri arasında kabul edilir. Bu cephede zemin kat, üç eşit dikdörtgen açıklığa bölünmüştür. Giriş kapısı en güneydeki açıklıktadır. Giriş kapısının bulunduğu bölümde alınlık kısmı çiçek, yaprak ve meyvelerden oluşan, yüzeyden taşkın bitkisel bezemeyle dekore edilmiştir. Bu kısım yan kısımlarındaki bir vazodan çıkan ve dağılan dallarla desteklenir.

Birinci kattaki dikdörtgen formlu üç pencerenin üst kısmında armalar yer alır. Üçüncü katın dikdörtgen formlu pencerelerinin alınlıkları ve alınlık köşelerinde, çiçek, yaprak ve meyve kaynaşımından oluşan çelenkler vardır. Köşelerdeki madalyonların uçlarından aşağı, çivi motiflerinden tutturulmuş kurdelalar sarkar. Köşelerde tında dalgalı saçları bitki motifleriyle kuşatılmış bir kadın yüzü ve onun boynunda ise madalyon biçimli bir kolyenin çevresinde yer alan dairelere tutturulmuş askılar görülür.

Üçüncü kat pencere alınlıklarında Cepheye bakar vaziyette dalgalı saçları ve tebessüm eden yüzleriyle dikkat çeken Demeter rölyefleri yer alır. Cephedeki tüm dekorasyon Art Nouveau figürlü bezemesinin genel özelliğini yansıtmaktadır.¹⁸